prokuplje grad na hisaru

Prokuplje grad na Hisaru

Grad Prokuplje je podignut na Hisaru koji je bio opasan zidinama u svrhu odbrane od neprijatelja. Gradsko naselje se pružalo prema reci Toplici i postepeno širilo. Srednjovekovna gradska naselja, koja su nosila status varoši, dobijala su muafnamom status kasabe, a u Kruševačkom sandžaku status kasabe dobili su Prokuplje, Kruševac, Leskovac, Kuršumlija i Paraćin. “Urbano jezgro osmanskog grada” činila je muslimanska bogomolja oko koje su se formirale prve mahale. Prokuplje je bila kasaba koja nije posedovala utvrđenje, ali su se oko gradske džamije formirale prve četvrti za stanovanje. Fizionomija grada se menjala tokom XVI veka, a zajedno sa njom i nazivi mahala. Dragana Amedoski navodi da je godine 1530. u Prokuplju “većinsko stanovništvo bilo hrišćansko, a da je registrovano 13 hrišćanskih i samo tri muslimanske mahale”. Već 1536. godine u Prokuplju je bilo četiri muslimanske mahale, a do sedamdesetih godina XVI veka broj mahala se nije promenio iako se broj stanovnika znatno uvećao. Mahalu koja je nosila naziv po Staroj džamiji činilo je 97 domaćinstava, a mahalu koja je, pretpostavljamo, dobila ime po novoizgrađenoj džamiji, 83 domaćinstva. Gradska četvrt džamije Ilijasa obuhvatala je 79 domaćinstava, a mahala sa centrom pri mesdžidu Džafera sina Širmerda 57 domaćinstava. Gradska četvrt ili mahala se menjala i vizuelno u skladu sa brojem domaćinstava.

Oko gradskog centra prostirala se čaršija koja je činila okosnicu privrednog života u Prokuplju. Zanatski dućani bili su uglavnom poređani jedan do drugog i predstavljali su radionice, a u takvim varoškim kućama se najpre i stanovalo, a kasnije se razvijaju izdvojene čaršije u kojima su radile određene zanatlije, radi zaštite od požara i njegovog brzog širenja. Same kuće i dućani, bili su trošni, pa su se zanatlije okupljene oko jednog ili više sličnih zanata skoncentrisale u jednu ulicu. Radionice su bile istovremeno i prodavnice, pa su zanatlije ujedno bili i trgovci. Zastakljenih izloga nije bilo već su se prostorije prema ulici zatvarale velikim drvenim kapcima, koji su se noću osiguravali velikim poprečnim gredama i zaključavali katancima. Veliki broj dućana bio je osnovan iz vakufskih sredstava. Poslovni objekti koje su posedovali vakufi davani su u zakup putem licitacije. U Prokuplju je u vlasništvu vakufa u XVI veku bilo osam dućana.

Prokuplje je bilo jedan od centara trgovine i u XIX veku. Istoričar Uroš Šešum navodi da je “broj karavana koji su prenosili so bio više nego značajan i da je samo od Mitrovdana 1834. do sredine avgusta 1835. godine, preko đumruka u Zaječaru preterano prema Prokuplju, Vranju, Nišu, Leskovcu i Pirotu 450.850 oka ili oko 577 tona soli. Od te količine je 323.300 oka otišlo u Prokuplje. S obzirom da ni jedan solarski karavan nije otišao u mesta zapadno od Prokuplja, može se tvrditi da je Prokuplje predstavljalo solski trg koji je solju snabdevao stočarske krajeve Toplice, Jablanice, Kopaonika, Kosova, Metohije i priličnog dela Južnog Pomoravlja”.

Piše: dr Irena Kolaj Ristanović