Hoćemo li u Šabac na vašar?
Termin vašar je preuzet iz mađarskog jezika i predstavlja „skup velikog broja prodavaca i kupaca u nekom mestu određenog dana” radi trgovanja. Naredbom sultana Mehmeda II (1451-1481) izgrađeno je utvrđenje u Zaslonu, u kome se tradicionalno odvijala trgovina. Izgradnjom utvrđenja, ovo mesto dobilo je naziv Bourdelen/Bajirdelen (tur. Böğürdelen) i stanovnici su bili zaštićeni unutar istog, ali se trgovina nije odvijala ni približno živo i aktivno kao do tada. Prevoz robe preko reke Save je opao, a odvijao se u najvećoj meri za potrebe turske vojne posade. Ponovni procvat trgovine u Šapcu dogodio se u drugoj polovini 19. veka kada je u gradu i varoši boravio veliki broj trgovaca i zanatlija različitog profila. Roba se preko reke Save izvozila u Bosnu (mahom goveda), ali i u Beograd (žito) i u Austriju (svinje i šišarke).
Sačuvani protokoli klenačke skele iz 1835/1836. godine svedoče da su se iz Evrope uvozili industrijski proizvodi, te zanatski alati. Sa sve većim uspostavljanjem trgovačkih veza sa gradovima u Evropi, Šabac je postao još jedno sedište razmene trgovačkih dobara (pored Beograda).
Vašari ili panađuri u Srbiji su ozakonjeni Uredbom o držanju panađura od 13. jula 1839. godine. Njome su bili uvedeni novi i potvrđeni stari panađuri, u svakom okrugu po jedan, te i vašar u Topoliku ispod Šapca. Ovaj vašar se održavao na Đurđevdan i trajao je tri dana. U 19. veku su se u Šapcu održavala dva vašara: vašar za Đurđevdan i vašar za Mitrovdan. U 20. veku je počeo sa održavanjem i vašar za Malu Gospojinu, a održavan je u Mihajlovcu. Seosko stanovništvo je, naseljavajući se u Šabac, sa sobom donelo običaj proslavljanja Male Gospojine, dok je staro, gradsko stanovništvo u Šapcu na vašar izlazilo tek drugog dana izvodeći svoje porodice u kafanu na ručak ili saradnike radi sklapanja novih trgovačkih poslova sa ostalim privrednicima u gradu ili okolini.
U dane Male Gospojine, svake godine, Šabac u pravom smislu „živi za vašar“. Aleksandra Rašević, kustos-antropolog Narodnog muzeja Šapca je zabeležila: „Mi deca nismo mogli razumeti zašto se prvo proslavlja Velika pa Mala Gospojina kad je uvek više sveta bilo na ovoj drugoj! Šapčani su svoju decu vodili uvek dan ranije, kupujući varjače raznih veličina, pa i onu najveću kojom se mešao pekmez od šljiva. Ujutru se slivala sila od naroda sa svih strana, a najviše iz Mačve i Pocerine. Starije žene su nosile vezene bluze i skuta prekrivena keceljama, sa keceljama oivičenim čipkom, a muškarci narodna odela bez obzira na vrućinu, šešir nisu skidali […] a onda prostor ispunjen kafanama, kojima se broj nije znao.“
Šabački vašar je nekada imao primarnu ekonomsku funkciju koja se vremenom izgubila, te bila potisnuta zabavno-atraktivnom. I danas se šabački vašar održava u isto vreme i zauzaima značajno mesto u kalendaru stanovnika Šapca i okoline. Turistička organizacija Srbije ga je uvrstila u svoju ponudu domaćim i stranim turistima.
Piše: dr Irena Kolaj Ristanović