korak ka urbanizaciji valjeva

Korak ka urbanizaciji Valjeva

Francuski putopisac Ami Bue boraveći 1838. godine u Valjevu ostavio je sledeće svedočenje: “Valjevo je na osam sati od Sokola i na nešto više od 300 stopa nadmorske visine. Ima otprilike 900 duša i 257 kuća. Ovaj grad ima povoljan položaj da postane neko značajno mesto, s obzirom da se nalazi u bogatoj dolini i na raskršću 7 puteva. (….) Za sada se najveći deo Valjeva nalazi na zapadnoj obali Kolubare. Centar predstavlja veliki četvorougaoni trg sa jednospratnim kućama sa dućanima. Tu se završava više dobro ušorenih ulica. Većina stambenih zgrada ima krov od šindre, dok krovovi pokriveni crepom ukazuju na kuće viđenijih ljudi. Među njima se ističe lepi beli četvorougaoni konak sreskog kapetana, tada g. Nenadovića. Ovaj starac, nekada prota, odigrao je tako značajnu ulogu u ratu protiv Turaka… U mehani na gradskom trgu našli smo dobru sobu. U prizemlju kuće se nalazi štala i srpski dućan.”

Sa “otvaranjem” Poštanskog druma i izradom projekta za regulaciju korita Kolubare stvoreni su osnovni preduslovi za proširenje ove varoši. Tokom 1855. godine iz Beograda je stigao Nikola Jovanović. koji je postavljen za “inžinjera načelstva okruga valjevskog i rudničkog” i odmah po postavljenju, uzimajući u obzir kako postojeću situaciju na levoj obali Kolubare, tako i predviđeni Klominikov projekat “zauzdavanja” Kolubare, on je izradio plan za dugoročno širenje varoši na levoj obali reke. Upravo taj nacrt nastao ispod njegovog pera je u stvari onaj pominjani Plan mestopoloženja mesta za varoš Valjevsku, koji je pored vizije budućeg Valjeva prikazao i zatečeno stanje. Taj plan Valjeva svako dalje širenje vezivao isključivo za levu obalu Kolubare, zapostavljajući u potpunosti onaj deo varoši sa druge strane reke.

Centralna tačka u Jovanovićevom planu bila je varoška “Pijaca”. Ona se nalazila na mestu današnjeg Trga Živojina Mišića. Predstavljala je prošireni prostor na mestu ukrštanja dve ulice, odnosno šora, duž kojih su, sa obe strane bili raspoređeni različiti objekti. Očigledno je ova pijaca, ustvari onaj veliki četvorougaoni trg okolo kog su smeštene jednospratne kuće sa dućanima, koji u svome opisu Valjeva pominje Ami Bue. Od svih građevina koje su bile na trgu, najveća zgrada se nalazila na mestu današnjeg hotela Grand. To je i u vreme nastanka karte bio prvi valjevski hotel. Njega je, na mestu gde je pre toga držao mehanu sa sobama za prenoćište, 1846. godine počeo da gradi Tanasije Danilović, ali pošto je umro sledeće 1847. godine, poslove izgradnje je uspešno preuzela njegova udovica Ana. Hotel je imao kafanu, dućan i dve sobe u prizemlju, i osam prostorija na spratu. A stara, sada porušena zgrada, na čijem mestu je nikao novi hotel, je, po svemu sudeći, bila ona mehana u kojoj je i Ami Bue svojevremeno pronašao “dobru sobu” i za koju je zabeležio da se u njenom prizemlju nalazila “štala i srpski dućan”.

U tadašnjem Valjevu, po pomenutom planu, a kako je i Bue još pre njegovog nastanka primetio, na samom trgu su se ukrštala dva šora. Jedan od njih je bio već pomenuta Nova čaršija. Ona se od pijace prostirala ka zapadu, paralelno sa starom čaršijom u Tešnjaru, samo sa druge strane reke. Sa obe njene strane, od trga do današnje Pop Lukine ulice se nalazio veći broj gusto sabijenih manjih dućana. Njen pravac u to vreme ipak nije u potpunosti odgovarao tom delu današnje Knez Miloševe ulice, budući da se sokak, “bežeći” od tada postojećeg meandra Kolubare, savijao ka severu.

Druga saobraćajnica koja je izlazila na trg je bio takozvani Glavni sokak, po svemu sudeći nova glavna ulica u Valjevu toga vremena, preuzevši tako primat od prethodnog glavnog sokaka, kako je čaršiju, odnosno Tešnjar, nekoliko decenija ranije nazvao Gerogije Magarašević. Ovaj novi Glavni sokak se prostirao od mosta na Kolubari iza trga, do Ljubostinje, tako da se njegova trasa sa sigurnošću može poistovetiti sa današnjom ulicom Živojina Mišića. Prvi deo ovoga sokaka, od mosta do mesta gde danas ulicu Živojina Mišića preseca Karađorđeva je bio gusto ušoren, a na samom uglu, gde je danas zgrada Okružnog suda, nalazio se već pominjani konak Jevrema Nenadovića u koji se 1842. godine preselio Sud valjevskog okruga. Preko puta njega, samo nešto niže, bila je stara zgrada Suda u koju se premestilo okružno načelstvo, a pre ovih građevina, sa obe strane, nalazili su se drugi objekti. Od suda do crkve, kuće su bile nešto razuđenije, a dalje na sever, pored sokaka su bile međe praznih placeva i samo par kućica od kojih su neke, po svemu sudeći, bile stari turski napušteni domovi, koji još nisu dobili nove stanare, jer kraj njih piše samo “Stara kuća”, bez oznake vlasnika. Ovaj sokak je nastavljao dalje na sever i prešavši preko Ljubostinje priključivao se trasi “Bivšeg beogradskog puta”, koji je ranije vodio, preko brda Krušik, ka Ubu i Beogradu. Piše: dr Vladimir Krivošejev, muzejski savetnik Narodni muzej Valjevo